Wernicke: een dronkemansloop zonder alcohol

Wat moet de arts op de eerste hulp doen bij een zichzelf verwaarlozende alcoholist? Verwardheid kan ten onrechte aan alcoholonthouding worden toegeschreven. Een waggelend looppatroon door coördinatiestoornissen bij Wernicke-encefalopathie kan ten onrechte worden opgevat als alcoholintoxicatie. Terwijl de patiënt door ziekte vaak al is gestopt met drinken. Als de patiënt op de brancard ligt en versuft is, kan een loopstoornis worden gemist. Belangrijk is om naast eventuele andere oorzaken altijd de diagnose Wernicke-encefalopathie te overwegen en zo snel mogelijk te beginnen met toediening van vitamine B1. Door deze vitamine in een vroeg stadium toe te dienen, kan worden voorkomen dat Wernicke zich ontwikkeld tot het syndroom van Korsakov.

Deze en andere adviezen geeft Jan Wijnia, specialist ouderengeneeskunde bij Korsakovcentrum Slingedael, in een artikel in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Hij is co-auteur van een artikel voor de klinische praktijk over de stand van zaken van richtlijnen voor het toedienen van vitamine B1 bij een alcoholstoornis en Wernicke-encefalopathie (Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:D931).

Bij verdenking op Wernicke-encefalopathie dient laagdrempelig een hoge dosering vitamine B1 intraveneus te worden gegeven. Ondanks dat er onvoldoende bewijs is om een gewogen, evidencebased advies te geven over de beste dosering, toedieningsvorm en duur van vitamine B1-behandeling, adviseren de auteurs— beginnend met thiamine 3dd 500mg intraveneus — de huidige GGZ/Trimbos richtlijn te volgen.

Achtergrondinformatie

Uit richtlijnen en klinische praktijk blijkt, al dan niet expliciet benoemd, een wisselende kijk te bestaan op de relatie tussen Wernicke-encefalopathie en een delirium. Namelijk dat deze ziektebeelden vaak naast elkaar voorkomen en onderling ‘moeilijk te onderscheiden’ zijn, dat het ene ziektebeeld door het andere ziektebeeld ‘gemaskeerd’ wordt of dat de ziektebeelden juist ‘overeenkomsten’ vertonen. Laatstgenoemde visie is inmiddels meer onderbouwd en houdt in dat Wernicke-encefalopathie zich klinisch als een delirium manifesteert. De arts die de eerste opvang doet van een verwarde patiënt, realiseert zich dit vaak onvoldoende. Dit is een van de redenen waarom de diagnose Wernicke-encefalopathie vaak niet wordt gesteld. Daarna volgt als reststoornis veelal het syndroom van Korsakov en is de behandeling te laat. Bovendien zijn er vaak ernstige infecties bij vitamine B1-gebrek, bijvoorbeeld longontsteking, urineweginfecties, bloedvergiftiging (sepsis), verettering van weefsels (abcessen) of lichaamsholtes (empyeem) ‒ een feit dat bij artsen niet goed bekend is. In de praktijk wordt dan wel de infectie behandeld, maar vaak geen vitamine B1 (thiamine) gegeven. Soms verbetert een Wernicke-encefalopathie niet, ondanks vroege intraveneuze behandeling met hoge doseringen thiamine.5 Dat kan als het beloop wordt gecompliceerd door de genoemde infecties, leverfunctiestoornissen, een irreversibel thiaminetekort of bijvoorbeeld een magnesiumtekort. Incidenteel treedt verbetering op met thiaminetabletten, maar in het algemeen is de orale toedieningsroute volstrekt onvoldoende om Wernicke-encefalopathie te behandelen.